گیاهشناسی برنج

برنج گیاهی است علفی، یکساله به ارتفاع تا 1.8 متر با یک ساقه اصلی و چند ساقه فرعی (چهار تا پنج ساقه) که این ساقه ها راست، گرد، توخالی و گره دار هستند (فقط در قسمت گرهها توپر است). برگها باریک، ترکهای به طول تا یک متر و عرض تا 2.5 سانتی متر می باشند که به صورت متناوب و در دو طرف ساقه می رویند. این برگها در محل اتصال به ساقه به صورت غلافی آن را می پوشانند. گلهای گیاه به صورت گل آذین خوشه ای به طول تا ۵۰ سانتیمتر در بالای ساقه قرار می گیرند و در نهایت به سنبلهای حاوی دانه های خوراکی برنج تبدیل می شوند که برحسب واریته برنج، تا ۱۲ میلی متر طول و تا ۳ میلی متر قطر خواهند داشت.

دانه های برنج برعکس گیاه گندم، جو و ذرت به شکل فشرده روی محور سنبله قرار ندارند و به صورت پراکنده می باشند. دانه های برنج در انواع مختلف دارای غلافی به رنگهای مختلف هستند که اصطلاحا به آن شلتوک می گویند. این غلاف پس از برداشت برنج و به منظور خوراکی باید از آن جدا شود. غلافهای جداشده به نام سبوس برنج با نام تجاری تیکی تیکی مشهور است.

برنج پس از گندم مهم ترین غذای اصلی بیشتر مردم دنیاست و به خصوص در شرق، جنوب و جنوبشرقی آسیا، خاورمیانه، آمریکای لاتین و غرب هندوستان مصرف بالایی دارد.

کشت برنج در ایران در مناطق شمالی (گیلان، مازندران و گلستان)، استان خوزستان و استان فارس متداول است و استان مازندران بالاترین تولید برنج را دارد.

تاریخچه برنج

شواهد تاریخی نشان میدهد که کشت برنج از حداقل چهار هزار سال قبل از میلاد در کشورهای چین و هند معمول بوده است. عمده تولید برنج جهان مربوط به کشورهای آسیایی و خاور دور و در این بین بیشترین تولید مربوط به هند و چین می باشد.

مهمترین تولیدکنندگان برنج در دنیا کشورهای

• چین
• هند
• تایلند
• ژاپن
• برمه
• ویتنام
• لائوس
• اندونزی
• فیلیپین
• پاکستان
• استرالیا
• مکزیک
• کوبا
• برزیل
• ، مصر
• ایتالیا و
• آمریکا هستند.

کشت برنج در ایران مربوط به قرنها پیش از میلاد است. مهمترین مناطق کشت قدیمی در ایران مناطق شمالی و استان خوزستان می باشد. شواهد تاریخی نشان میدهد کشت برنج در ایران در زمان هخامنشیان معمول بوده است.

انواع برنج

برنج واریته های زیادی در جهان دارد که از نظر طول، قطر، رنگ، عطر و طعم با هم متفاوتند. بهترین برنج از واریته های مختلف جهان مربوط به برنج های معطر هندی (بعضی مناطق هند) و ایرانی است. در ایران نیز واریته های مختلفی از برنج وجود دارد که از نظر عطر و طعم و همچنین قیمت با هم متفاوتند. برنج های ایرانی از نظر اندازه کوچک، سفیدرنگ، معطر و خوش پخت هستند و کمتر باعث الزجی در پخت می شوند.

ترکیبات مهم برنج

داروشناختی و اثرات مهم برنج:

بررسی ترکیبات موجود در برنج نشان میدهد که حاوی املاح، ویتامین ها و کربوهیدرات های مختلف و به طور کلی محصولی مغذی است.

و اما اثراتی را که برای برنج قائلند، شامل: کاهش فشار خون، کاهش تحریکات روده و معده، درمان اسهال، چاق کننده (مصرف زیاد آن)، تا حدی افزایش دهنده قوای جنسی و ضد تهوع و دل بهم خوردگی می باشد.

تولید و مصرف برنج در جهان:

ده کشور اول تولید کننده برنج در جهان با میزان تولید آنها به شرح زیر میباشند

(به میلیون تن میباشند اعداد )

مهم ترین کشورهای مصرف کننده برنج شامل کشورهای زیر می باشند

(به میلیون تن میباشند اعداد ):

مهم ترین  خواص برنج

• ضد درد
• ضد سم
• ضد التهاب
• ضد تب
• افزایش دهنده قوای جنسی
• قابض
• ضد نفخ
• ملین
• هضم کننده غذا
• ادرارآور
• ضد سرفه (تسکین دهنده سرفه)،
• مسکن، مقوی معده و کاهش دهنده عرق (بدن).

نکات خواندنی در مورد برنج

•  هر ۱۰۰ گرم برنج خام می تواند ۳۶۵ کیلو کالری انرژی تولید کند. ۲
•  برنج دومین خوراک انسان بعد از گندم و سومین خوراک انسان و دام بعد از ذرت در دنیاست.
•  اصطلاح برنج خودرو (وحشی) مربوط به گونه ای از گیاه علفی به نام Zizania و یا بعضی واریته های خودروی جنس Oryza میباشد.
•  برای تهیه برنج سفید ابتدا باید سبوس آن جدا شود. زیر لایه سبوس پوسته ای وجود دارد که اکثرا قهوه ای رنگ است (ممکن است در واریته های مختلف به رنگ های دیگر نیز باشد. برای از بین بردن این پوسته برنج را با مواد مختلف از جمله پودر تالک و نشاسته یا گلوکز مخلوط می کنند تا با گردش و اصطکاک آنها برنج سفید شود. به این کار اصطلاحا پولیش دادن یا براق کردن برنج می گویند
•  برنج هندی نیز مانند برنج های ایرانی دارای یک کیفیت نیست و مسلما در هندوستان که سرزمین بزرگی است، دهها نوع برنج با کیفیت های متفاوت وجود دارد که بعضی از آنها از انواع غیرهندی درجه پایین تری دارد.
•  بیشتر خواصی که امروز از برنج در منابع جدید علمی گزارش شده، در قانون ابن سینا و مخزن الادویه شرح داده شده است.
•  از سال ۱۹۶۱ تا ۲۰۰۲ میلادی مصرف برنج جهان ۴۰ درصد افزایش یافته است.
•  برنج های غیرایرانی معمولا غیرمعطر، بی مزه، در بعضی انواع رنگی و در بعضی واریته ها بلندترند؛ ولی ممکن است خوش پخت و از نظر ظاهری مطلوب باشند.
• در تحقیقاتی که به وسیله نگارنده کتاب و همکاران بر روی چند نوع برنج نو و کهنه شمال ایران به عمل آمده، نتایج زیر حاصل شده است:
• – مواد معطر برنج ایرانی با نمونه های خارجی قابل مقایسه نیست و برنج ایرانی عطر خاصی دارد.
• – مواد معطر برنج ایرانی در نمونه های تازه و کهنه (پس از شش ماه) متفاوت بوده و اصولا با گذشت زمان تغییر می کند. این تغییرات مثبت بوده و باعث خوشبو و خوشمزه شدن برنج میشود.
• – برنج تازه حاوی موادی است که عوارض بسیار جزئی دارد. این مواد پس از مدتی (چندین هفته و به مرور زمان کاهش می یابند. بنابراین تجربه قدیمی مردم ایران که برنج را مدتی پس از برداشت مصرف می کردند و به اصطلاح می گذاشتند کمی کهنه شود، صحیح بوده و ممکن است به این مسأله ارتباط داشته باشد.

 مهمترین مواد معطر برنج ایرانی شامل ترکیباتی از جمله:

مشتقات فتالات، هیدروکربورهای آلکانی و آلکنی، اسیدهای چرب با زنجیر بلند و سیرنشده، ترکیبات سولفوره، مشتقات بنزنی، استرها و ترپنوئیدهایی از جمله منتان، لیمونن، سینئول و هومولن می باشند.

در مخزن الادویه به روشنی اشاره شده که برنج هندی و ایرانی بهترین است و برنج های اکثر نقاط دنیا در موقع پختن لزج و دارای کیفیت پایین تر می باشد.

در مورد این برنج ها چنین نوشته شده که اگربرنج های لزج را چون چند مرتبه جوش ندهند و آب غليظ لزج آن را نریزند استعمال آن جایز نیست.

ابن سینا در کتاب قانون راجع به برنج چنین گفته است:

ارز یا برنج، دانهای مشهور است که طبیعت آن گرم و خشک می باشد؛ لیکن برخی گویند از گندم گرم تر است. برنج غذای خوبی است. اگر برنج را با شیر و روغن بادام بپزند، نیروی غذایی آن بیشتر و بهتر گردد. برنج آب پز تا حدی قبض کننده است. شیربرنج آب پشت را زیاد کند (افزایش دهنده قوای جنسی) و قبوضیت ندارد. اگر برنج را در آب سبوس بخیسانند، این قبوضیت را به کلی از دست میدهد.

در مخزن الادویه راجع به برنج چنین آمده است:

ارز را به فارسی برنج می نامند. بهترین برنج ها مربوط به هند و پس از آن برنج س هند و ایران است؛ به خصوص جمال بارز کرمان و از آن بهتر در مراغه. در طبیعت برنج اختلاف نظر بسیار است. بعضی آن را گرم، بعضی معتدل و عده ای سرد دانسته و بعضی طبیعت آن را مرکب از همه طبایع میدانند. این اختلاف نظر بیشتر مربوط به آن است که اگر برنج را آبکش کنیم، برنج آن سرد و آب آن گرم خواهد بود و در صورتی که آبکش نشده و آب آن گرفته نشود (که به اصطلاح آب پز گویند)، دارای طبیعت گرم می باشد؛ ولیکن باید قبل از طبخ زمانی آن را با آب بخیسانند و خوب مالیده به چند آب شسته و طبخ نمایند.

مولد خلط صالح و خوابهای نیکو و برطرف کننده تشنگی و مسکن اسهال و مولد منی و تسکین دهنده زخم های امعا می باشد. برای امراض کلیه و مثانه نافع و اصلاح کننده حال بدن و نیکوکننده رنگ رخسار و خوردن آن با شیر و شکر دارای خاصیت مغذی بیشتر و با دوغ تازه و سماق تسکین دهنده حرارت و تشنگی و استفراغ و اسهال می باشد. اگر آب غليظ لزج آن را نریزند، مصرف آن جایز نیست

؛ در غیر این صورت در افراد گرم مزاج باعث گرمی بیشتر و در افراد سردمزاج باعث سردی زیاد است. این نکته اصولا مربوط به برنج غیرایرانی و هندی است که بدان اشاره شده است.